تأمین مالی یا فاینانس به معنای فراهم آوردن منابع مالی لازم برای اجرای فعالیت‌ها و پروژه‌هاست. در کسب‌وکارهای دانش‌بنیان و فناورانه، اهمیت تأمین مالی به‌دلیل نیاز گسترده به سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه و تولید محصولات نوآورانه، بسیار بالاست. در سال‌های اخیر سهم چشمگیری از منابع بانک‌ها و سرمایه‌گذاران به این بخش اختصاص یافته است؛ برای مثال بانک‌های ایران در سال ۱۴۰۳ بیش از ۳٫۹۴۶ کوادریلیون ریال به ۲٬۹۲۲ شرکت دانش‌بنیان وام پرداخت کردند که ۴۶٫۲٪ نسبت به سال قبل رشد را نشان می‌دهد. این آمار، همراه با رشد بیش از ۲۰۰٪ تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان طی یک سال اخیر که تعداد آنها را به نزدیک ۱۰٬۰۰۰ واحد رسانده است، نشانگر پویایی و اهمیت بالای این اکوسیستم است. به بیان دیگر، تأمین مالی کارآمد نقش اساسی در تحقق پروژه‌های نوآورانه و توسعه زیست‌بوم فناورانه دارد و دولت و بخش خصوصی با تدوین حمایت‌های ویژه (همچون صندوق نوآوری و شکوفایی) به‌دنبال تسهیل این فرایند هستند.
انواع مختلفی از روش‌های تأمین مالی برای کسب‌وکارهای فناورانه وجود دارد که به‌طور کلی در دو دسته‌ی کوتاه‌مدت و بلندمدت قابل تفکیک هستند. در ادامه مهم‌ترین این روش‌ها بررسی می‌شوند و برای هر یک راهکارهای اجرایی عملیاتی ارائه می‌شود:
این دسته از روش‌ها تمرکز بر گردش نقدینگی جاری شرکت دارد. از جمله منابع رایج می‌توان به خطوط اعتباری کوتاه‌مدت بانکی، فروش اقساطی محصولات، فاکتورینگ (بازخرید اسناد تجاری)، یا دریافت پیش‌پرداخت از مشتریان اشاره کرد.
راهبرد اجرایی: برای استفاده از اعتبارات کوتاه‌مدت، لازم است گزارش مالی شفاف و پیش‌بینی نقدینگی دقیقی به بانک یا مؤسسه مالی ارائه شود. بررسی طرح‌های فاکتورینگ (فروش اسناد تجاری به شرکت‌های تامین سرمایه) می‌تواند نقدینگی را بدون بالا رفتن بدهی تسریع کند. همچنین عقد قرارداد با مشتریان پیش از تولید نهایی (مثلاً با اخذ پیش‌پرداخت از مشتری) راهی برای تأمین نقدینگی اولیه است. ایجاد یک خط اعتباری در حساب جاری شرکت با تضمین بخشی از دارایی‌های گردشگر (مانند موجودی مواد اولیه) نیز از روش‌های رایج است.
این روش‌ها برای سرمایه‌گذاری در دارایی‌های ثابت، توسعه ظرفیت‌ها و طرح‌های بزرگ به‌کار می‌روند. منابع این بخش شامل وام‌های بانکی بلندمدت (با یا بدون نیاز به وثیقه)، صدور اوراق مشارکت یا صکوک شرکتی، همچنین منابع داخلی مانند افزایش سرمایه از طریق ورود سرمایه‌گذاران جدید است.
وام‌های بلندمدت، تهیه طرح توجیهی فنی و اقتصادی دقیق ضروری است. ارائه تضمین‌های بلندمدت نظیر دارایی‌های ثابت (املاک یا تجهیزات) و بهره‌گیری از طرح‌های تضمین قرضه دولتی یا مشارکت صندوق نوآوری می‌تواند شرایط دریافت تسهیلات را تسهیل کند. علاوه بر این، امکان استفاده از تأمین مالی از طریق اوراق صکوک برای پروژه‌های بزرگ وجود دارد که نیاز به ثبت و مستندات قانونی مرتبط دارد. استفاده از سازوکار اجاره به شرط تملیک (لیزینگ) برای تأمین تجهیزات تولیدی نیز راهکاری کم‌ریسک در بلندمدت است.
• سرمایه‌گذاری جسورانه
در این روش، شرکت‌های سرمایه‌گذاری مخاطره‌پذیر (VC) یا سرمایه‌گذاران فردی («فرشته‌ها») بخشی از مالکیت شرکت را در ازای تزریق سرمایه نقدی دریافت می‌کنند. این نوع سرمایه‌گذاری معمولاً برای کسب‌وکارهای دارای پتانسیل رشد سریع، استارتاپ‌های فناوری‌محور و شرکت‌های در مرحله اولیه مناسب است.
جذب سرمایه‌گذار جسورانه نیازمند ارائه دقیق طرح کسب‌وکار و برنامه توسعه محصولات در رویدادها و جلسات تخصصی است. سرمایه‌گذاران جسورانه غالباً علاوه بر سرمایه نقدی، تجربیات فنی و مدیریتی و شبکه ارتباطی خود را نیز در اختیار کارآفرینان قرار می‌دهند. به‌عنوان مثال یکی از کارشناسان حوزه کسب‌وکار می‌گوید: «سرمایه‌گذار با ورود به یک استارتاپ، فراتر از سرمایه پولی، علم و تجربه و ارتباطات خود را نیز در اختیار مؤسسان قرار می‌دهد و در موفقیت طرح نقش پررنگی خواهد داشت. «
راهبرد اجرایی: برای جذب سرمایه‌گذار جسورانه، باید ابتدا برنامه کسب‌وکار دقیق (بیزینس‌پلن) و مدل درآمدی شرکت تدوین شود و سوابق فنی و تجاری شرکت گردآوری شود. شرکت در رویدادهای معرفی فرصت سرمایه‌گذاری (pitch events) و ایجاد ارتباط با شتاب‌دهنده‌ها و شبکه سرمایه‌گذاران در حوزه تخصصی شرکت، در موفقیت این فرآیند بسیار مؤثر است. به‌علاوه، استفاده از مشاوره‌های تخصصی شرکت‌های نرم‌افزاری و حقوقی برای آماده‌سازی اسناد قرارداد سرمایه‌گذاری و ارزیابی منصفانه ارزش شرکت توصیه می‌شود.
تأمین مالی جمعی روشی اینترنتی است که طی آن جمعی از افراد با مشارکت مالی، بخشی از بودجه یکک پروژه را فراهم می‌کنند. این شیوه برای پروژه‌هایی مناسب است که به‌سادگی برای عموم قابل توضیح باشند (مثل تولید محصولات جدید یا پروژه‌های فرهنگی و هنری).
راهبرد اجرایی: انتخاب پلتفرم مناسب داخلی یا خارجی، و آماده‌سازی کمپین تأمین مالی حرفه‌ای اهمیت دارد. باید طرح پروژه را به‌صورت جذاب و قابل‌اعتماد معرفی کرد تا عموم به حمایت تشویق شوند. ارائه بازخوردها و محتوای بصری (فیلم یا عکس از نمونه اولیه محصول) موجب اعتماد بیشتر می‌شود. همچنین تعیین پاداش‌ها (مانند پیش‌فروش محصول یا تقدیر مالی) برای حامیان کوچک اهمیت دارد. در نهایت، اطلاع‌رسانی گسترده در شبکه‌های اجتماعی و استفاده از بسته‌های حمایتی (پارکینگ پیش‌خرید) استراتژی‌های موفقیت‌آمیز در تأمین مالی جمعی هستند.
بانک‌ها از منابع اصلی تأمین مالی هر کسب‌وکاری هستند و برای شرکت‌های دانش‌بنیان نیز بسته‌های ویژه‌ای تعریف شده است. در ایران بانک‌ها و صندوق‌های تخصصی، تسهیلات با بهره کم به شرکت‌های دانش‌بنیان ارائه می‌کنند و بخشی از این تسهیلات توسط دولت یا صندوق نوآوری یارانه داده می‌شود. طبق آمار بانک مرکزی، در سال ۱۴۰۳ بانک‌ها ۳٫۹۴۶ کوادریلیون ریال تسهیلات به شرکت‌های دانش‌بنیان پرداخت کردند. به‌عنوان نمونه، «بانک صنعت و معدن» در ۱۰ سال گذشته بیش از ۴۵٫۶۰۴ هزار میلیارد ریال به طرح‌های دانش‌بنیان اختصاص داده و تنها در سال گذشته حدود ۳۵٫۴۱۲ هزار میلیارد ریال به ۱۵۰ شرکت دانش‌بنیان تسهیلات داده است.
راهبرد اجرایی: برای بهره‌مندی از تسهیلات بانکی، ابتدا باید مدارک شناسایی و مجوزهای شرکت (شناسنامه شرکت، اساسنامه، پروانه دانش‌بنیان و…) را تکمیل کرد. سپس طرح توجیهی فنی و اقتصادی تفصیلی شامل اطلاعات مالی، برآوردهای فروش و بازار، و پیش‌بینی‌های تولید باید به‌دقت آماده شود. در مراجع بانکی، داشتن تضامین (وثایق) کافی نیز کلیدی است؛ باید وثایق موردنظر بانک (مانند وثیقه ملکی یا ماشین‌آلات) را برای دوره بازپرداخت تسهیلات فراهم کرد. گزارش عملکرد مالی گذشته و برنامه‌های توسعه آینده شرکت نیز باید شفاف باشد. استفاده از کارت‌های اعتباری تجاری شرکتی یا سپرده‌گذاری بلندمدت به‌عنوان تضمین جانبی، راهکاری برای تسهیل اخذ وام کوتاه‌مدت و بلندمدت است.
شرکت های دانش بنیان به عنوان موتور محرک اقتصاد دانش محور، نقشی کلیدی در توسعه و پیشرفت کشور ایفا می‌کنند. از این رو، حمایت از این شرکت ها از طریق ارائه تسهیلات و خدمات مالی، امری ضروری است. در این بخش، به طور کامل به بررسی تسهیلات شرکت های دانش بنیان، مراحل دریافت آن، شرایط و ضوابط، میزان حمایت صندوق نوآوری و شکوفایی و سایر اطلاعات مفید در این زمینه خواهیم پرداخت.
تعریف شرکت دانش بنیان
شرکت‌های دانش بنیان، شرکت هایی هستند که بر پایه علم و دانش و نوآوری بنا شده و در جهت تولید و ارائه محصولات و خدمات نوآورانه فعالیت می‌کنند. این شرکت ها باید دارای مجوز از کارگروه ارزیابی و تشخیص صلاحیت شرکت ها و موسسات دانش بنیان باشند.
تسهیلات سرمایه در گردش: این تسهیلات برای تامین نقدینگی مورد نیاز شرکت در جهت فعالیت‌های جاری مانند خرید مواد اولیه، پرداخت حقوق و دستمزد و … اعطا می‌شود.
تسهیلات سرمایه ثابت: این تسهیلات برای خرید تجهیزات و ماشین آلات مورد نیاز شرکت در جهت توسعه و تجهیز واحد تولیدی یا خدماتی اعطا می‌شود.
تسهیلات تحقیق و توسعه : این تسهیلات برای انجام فعالیت‌های تحقیقاتی و توسعه‌ای در جهت تولید محصولات و خدمات نوآورانه اعطا می‌شود.
مراحل دریافت تسهیلات:
ارائه درخواست: متقاضیان می‌توانند با مراجعه به سامانه صندوق نوآوری و شکوفایی و تکمیل فرم درخواست، تقاضای خود را برای دریافت تسهیلات ثبت کنند.
ارزیابی و بررسی: کارشناسان صندوق نوآوری و شکوفایی، درخواست و مدارک ارائه شده توسط متقاضی را بررسی و ارزیابی می‌کنند.
مصاحبه: در صورت تایید اولیه، متقاضی برای مصاحبه با کارشناسان صندوق دعوت می‌شود.
اعلام نظر نهایی: پس از بررسی و مصاحبه، صندوق نوآوری و شکوفایی در خصوص اعطای تسهیلات به متقاضی و شرایط آن، نظر نهایی خود را اعلام می‌کند.
شرکت متقاضی باید دارای مجوز دانش بنیان از کارگروه ارزیابی و تشخیص صلاحیت شرکت‌ها و موسسات دانش بنیان باشد.
ارائه طرح توجیهی فنی و اقتصادی: طرح توجیهی باید به طور دقیق و کامل، اطلاعات مربوط به محصول یا خدمت نوآورانه، بازار هدف، استراتژی بازاریابی، پیش بینی‌های مالی و …را ارائه کند.
ارائه وثایق و تضامین مورد نیاز : وثیقه‌ها و تضامین مورد نیاز به نوع تسهیلات و میزان آن بستگی دارد.
عدم وجود بدهی معوق به سیستم بانکی : شرکت متقاضی نباید دارای بدهی معوق به سیستم بانکی باشد.
میزان حمایت صندوق نوآوری:
میزان حمایت صندوق نوآوری و شکوفایی از شرکت
