در دنیای امروز که رقابت علمی، فناورانه و صنعتی به‌شدت در حال گسترش است، داشتن یک مزیت رقابتی پایدار برای ادامه مسیر موفقیت بسیار مهم است. یکی از مؤثرترین راه‌ها برای حفظ این مزیت، حفاظت از دستاوردهای فکری از طریق ثبت قانونی اختراع است. ثبت اختراع نه‌تنها تضمین‌کننده مالکیت حقوقی و معنوی شما بر یک نوآوری یا تکنولوژی خاص است، بلکه امکانی استراتژیک برای تجاری‌سازی، انتقال فناوری و جذب سرمایه‌گذار نیز فراهم می‌کند.
در ایران، نظام ثبت اختراع تحت نظارت اداره کل مالکیت صنعتی (وابسته به سازمان ثبت اسناد و املاک کشور) انجام می‌گیرد. هر اختراعی که شرایط و ضوابط لازم را داشته باشد، می‌تواند برای مدت معین از حمایت حقوقی انحصاری برخوردار شود.
ثبت اختراع در واقع صدور یک گواهی قانونی است که به مخترع یا متقاضی آن، حقوق انحصاری استفاده، بهره‌برداری، فروش و انتقال تکنولوژی را اعطا می‌کند. این حق تا ۲۰ سال از تاریخ ثبت اولیه اعتبار دارد؛ البته مشروط به پرداخت هزینه‌های سالانه تمدید.
اختراعات شامل راه‌حل‌های فنی برای حل یک مشکل در حوزه‌های علمی، صنعتی، دارویی، نرم‌افزاری، مهندسی و… هستند. در صورتی‌که ایده‌ای دارای نوآوری، کاربرد صنعتی و گام ابتکاری باشد، قابلیت ثبت به‌عنوان اختراع را خواهد داشت.
سه شرط اساسی برای پذیرش یک اختراع عبارتند از:
اختراع باید در هیچ نقطه از جهان قبلاً منتشر یا ثبت نشده باشد.
باید شامل یک عنصر ابتکاری باشد که برای فردی با دانش متوسط در آن حوزه، واضح و بدیهی نباشد.
اختراع باید در صنعت، کشاورزی، پزشکی یا دیگر حوزه‌ها، قابلیت تولید یا استفاده داشته باشد.
پایگاه های جستجو اختراعات برای جستجو و اطمینان از جدید بودن طرح، می توان به پایگاه های پتنت مختلفی مراجعه نمود که از جمله مهم ترین این پایگاه ها می توان به موارد زیر اشاره نمود :
پایگاه اختراعات داخلی و بانک مالکیت صنعتی کشور ایران http://iripo.ssaa.ir
پایگاه جستجو Google Patent
پایگاه و بانک اطلاعاتی سازمان جهانی مالکیت فکری
پایگاه جستجوی Free Patent Online
پایگاه جستجوی مقالات Google Scholar
پایگاه جستجوی مقالات Springer
استثنائات اختراع
بر طبق آیین نامه ثبت اختراعات، موارد استثنائی وجود دارد که به عنوان اختراع قابل ثبت نمی باشند و از حیطه حمایت از اختراع خارج هستند :
الف ـ كشفيات، نظريه‌هاي علمي، روشهاي رياضي و آثار هنري.
ب ـ طرحها و قواعد يا روشهاي انجام كار تجاري و ساير فعاليتهاي ذهني و اجتماعي.
ج ـ روشهاي تشخيص و معالجه بيماريهاي انسان يا حيوان.
اين بند شامل فرآورده‌هاي منطبق با تعريف اختراع و مورد استفاده در روشهاي مزبور نمي‌شود.
دـ منابع ژنتيك و اجزاء ژنتيك تشكيل‌دهنده آنها و همچنين فرآيندهاي بيولوژيك توليد آنها.
هـ ـ آنچه قبلاً در فنون و صنايع پيش‌بيني شده باشد.
فن يا صنعت قبلي عبارت است از هر چيزي كه در نقطه‌اي از جهان ازطريق انتشار كتبي يا شفاهي يا ازطريق استفاده عملي و يا هرطريق ديگر، قبل از تقاضا و يا درموارد حق تقدم ناشي از اظهارنامه ثبت اختراع، افشاء شده باشد.
درصورتي كه افشاء اختراع ظرف مدت شش ماه قبل از تاريخ تقاضا يا در موارد مقتضي قبل از تاريخ حق تقدم اختراع صورت گرفته باشد، مانع ثبت نخواهد بود.
و ـ اختراعاتي كه بهره‌برداري از آنها خلاف موازين شرعي يا نظم عمومي و اخلاق‌حسنه باشد.
فرآیند ثبت اختراع در ایران
مرحله ۱: ایجاد حساب کاربری در سامانه
برای شروع فرایند، متقاضی باید در سامانه ثبت اختراعات به آدرس iripo.ssaa.ir ثبت‌نام کند.
مرحله ۲: تکمیل اظهارنامه و بارگذاری مدارک
در این مرحله، باید اظهارنامه‌ای شامل عنوان اختراع، خلاصه‌ای از آن، توصیف کامل فنی، ادعانامه و نقشه‌های مرتبط تنظیم شود. مدارک هویتی، گواهی امضا و در صورت لزوم اسناد مالکیت نیز باید بارگذاری شوند.
مرحله ۳: بررسی اولیه و تخصیص شماره اظهارنامه
پس از ثبت اظهارنامه، یک کد رهگیری به متقاضی داده می‌شود. بررسی اولیه برای تطبیق اسناد و اطلاعات انجام می‌شود.
مرحله ۴: بررسی ماهوی و داوری علمی
پرونده به کارشناس فنی ارسال شده و در صورت نیاز به داوری علمی، به مراکز دانشگاهی یا پژوهشی ارجاع می‌گردد. پاسخ داوری نقش کلیدی در پذیرش نهایی اختراع دارد.
مرحله ۵: آگهی رسمی و صدور گواهی‌نامه
در صورت پذیرش نهایی، آگهی رسمی در روزنامه رسمی کشور منتشر شده و گواهی ثبت اختراع صادر می‌شود. این گواهی دارای اعتبار قانونی و حقوقی برای ۲۰ سال است (مشروط به پرداخت هزینه‌های تمدید سالانه).
اشخاص حقوقی:
🔍 استعلام سابقه: پیش از هر اقدامی، از طریق پایگاه داده اختراعات داخلی بررسی شود که ایده قبلاً ثبت نشده باشد. این کار از دوباره‌کاری و اتلاف هزینه جلوگیری می‌کند.
📑 نگارش تخصصی اظهارنامه: ادعانامه و توصیف اختراع باید با دقت و توسط افراد متخصص تهیه شود تا هم از نظر فنی دقیق باشد و هم از نظر حقوقی قابل دفاع.
🔐 قرارداد محرمانگی: اگر لازم است پیش از ثبت اختراع آن را با سرمایه‌گذار یا شریک تجاری در میان بگذارید، حتماً از قرارداد عدم افشا (NDA) استفاده کنید.
🕒 زمان‌بندی مراحل: معمولاً از زمان تسلیم اظهارنامه تا صدور گواهی نهایی، بسته به وضعیت پرونده، بین ۴ تا ۱۲ ماه زمان نیاز است.
💼 تمدید سالانه: گواهی ثبت اختراع نیاز به تمدید سالانه دارد. در صورت عدم پرداخت، گواهی فاقد اعتبار خواهد شد.
مزایای ثبت اختراع
✅ حمایت حقوقی کامل: از هرگونه سوءاستفاده، سرقت فکری یا کپی‌برداری جلوگیری می‌کند.
✅ افزایش اعتبار فردی و سازمانی: ثبت اختراع در رزومه علمی، صنعتی یا شرکت شما، یک مزیت رقابتی کلیدی محسوب می‌شود.
✅ امکان تجاری‌سازی و انتقال فناوری: شما می‌توانید حق بهره‌برداری از اختراع را به دیگران واگذار یا لیسانس کنید.
✅ دسترسی به تسهیلات دولتی و دانش‌بنیان: بسیاری از صندوق‌ها و برنامه‌های حمایتی، برای مخترعان و شرکت‌های دارای اختراع ثبت‌شده اولویت قائل هستند.
✅ امکان جذب سرمایه‌گذار: اختراع ثبت‌شده پشتوانه‌ای مطمئن برای جلب اعتماد سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی است.
خدمات حرفه‌ای ما در ثبت اختراع
ما در تدبیراندیشان آرکا با بهره‌گیری از تیم حقوقی، مهندسی و پژوهشی متخصص، کلیه خدمات مربوط به ثبت اختراع داخلی را ارائه می‌دهیم:
سوالات متداول(هرسوال در یک باکس)
چگونه می‌توانم درخواست ثبت اختراع داخلی را شروع کنم؟ برای شروع، باید از طریق سامانه مالکیت صنعتی یک حساب کاربری ایجاد کنید، اظهارنامه ثبت اختراع را تکمیل کرده و مدارک مورد نیاز را بارگذاری نمایید.
چه شرایط و ضوابطی برای ثبت اختراع در ایران لازم است؟ اختراع باید جدید، دارای گام ابتکاری و قابل استفاده صنعتی باشد. همچنین نباید در حوزه‌های استثنا شده مثل نظریه‌های علمی صرف یا روش‌های درمانی انسان باشد.
چه مدارکی برای ثبت اختراع داخلی باید تهیه کنم؟ مدارک شامل فرم اظهارنامه، توصیف فنی اختراع، نقشه‌ها (در صورت نیاز)، خلاصه اختراع، مدارک هویتی و وکالت‌نامه (در صورت استفاده از وکیل) است.
مراحل ثبت اختراع داخلی چگونه است و هر مرحله چقدر طول می‌کشد؟ مراحل شامل تکمیل اظهارنامه، بررسی شکلی، بررسی ماهوی و صدور گواهی است. کل فرآیند معمولاً بین ۶ ماه تا ۲ سال زمان می‌برد.
هزینه‌ها و عوارض ثبت اختراع داخلی چه میزان است؟ هزینه‌ها شامل هزینه اظهارنامه، بررسی ماهوی و صدور گواهی است که متناسب با اشخاص حقیقی یا حقوقی و تعداد صفحات متغیر است.
مدت حفاظت حقوقی اختراع در ایران چند سال است؟ مدت اعتبار گواهی ثبت اختراع ۲۰ سال از تاریخ ثبت اظهارنامه است، به شرط پرداخت حق‌السالیانه.
پس از ثبت اختراع داخلی چه تعهداتی بر عهده مخترع است؟ مخترع یا مالک باید سالانه حق‌السالیانه بپردازد. در صورت عدم پرداخت، حقوق انحصاری از بین می‌رود.
